[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.jest np.przypadłością ciał lub zespołem relacji między nimi (scholastycy),czy jest odrębnym bytem, niejako w którym znajdują się ciała (np.absolutnaprzestrzeń jako jedno z, obok czasu, sensorium Dei - I.Newton), czy mo\epodmiotowym warunkiem lub sposobem ludzkiego poznania zmysłowego (I.Kant).Fenomenologowie odró\niają p.zorientowaną (z punktem wyró\nionym,związanym np.z ciałem mojego ja", które poznaje i działa w świecie innychciał; w topologii mówi się w innym sensie o przestrzeniach zorientowanych) odp.zobiektywizowanej (ukonstytuowanej w wyniku porozumienia między pod-miotami, określanej za pomocą powszechnie obowiązujących narzędzi pomiaru).We współczesnej fizyce funkcjonuje pojęcie zakrzywionej czterowymiarowejczasoprzestrzeni (z trzema wymiarami dla p.i jednym dla czasu); dyskutuje sięjej ogólną charakterystykę (np.ciągłość, jednorodność), strukturę geometryczną iwielkość (skończoność - nieskończoność).prze\ycie - jakikolwiek fragment (faza) strumienia świadomości, traktowany jakopewna całość.Dla ka\dego p.istotny jest moment prze\ywania.Prze\ycia dzieląsię na aktowe397 (zawierające moment intencji) i nieaktowe; obie odmiany dalej ró\nicują sięwedle rozmaitych kryteriów.prze\ywanie - moment ka\dego prze\ycia świadomego, polegający na tym, \eprze\ycie to przez sam fakt swego zachodzenia samoujawnia się (samoodsłania,samoukazuje, samoudostępnia) podmiotowi, który to prze\ycie spełnia lubdoznaje.R.Ingarden p.wyrazne nazywa intuicją p.lub p.intuitywnym.P.mo\na rozpatrywać zarówno jako istotny rys świadomości (prze\ywaniowakoncepcja świadomości: świadomość podobna do światła lub materiałuprzezroczystego), jako postać samoświadomości (refleksja nieaktowa,towarzysząca; reflexio in actu exercito, conscientia concommittans), jakopodmiotowy aspekt i warunek oczywistości obiektywnej (kryterium prawdy).przyczyna - 1) w teorii bytu: to, od czego byt jest zale\ny pod względem swojejbyto-wości, racja lub uwarunkowanie bytowe przedmiotu; to, dzięki czemu bytjest i jest tym (taki), czym (jaki) jest; niekiedy: to, co wywołuje coś od siebieró\nego.Rozmaite postacie i odmiany tak pojmowanej p.sprowadza się (zaArystotelesem) do czterech: p.sprawcza (bezpośredni lub pośredni, działającymocą własną - p.s.główna, lub mocą czegoś innego - p.s.narzędna, powódzaistnienia lub zmiany czegoś; to, dzięki czemu coś zaistniało, jest lub zmieniłosię), p.celowa (motyw wyzwalający działanie p.sprawczej czegoś; to, zewzględu na co coś zaistniało lub działa) - przyczyny zewnętrzne bytu, p.materialna (materiał, podło\e czegoś; to, z czego coś powstało i trwa), p.for-malna (określacz czegoś; to, przez co coś jest tym, czym jest) - przyczynywewnętrzne bytu; poza tym wymienia się te\ p.wzorczą (określacz działania p.sprawczej czegoś; to, według czego coś jest tym, czym jest), sprowadzaną bądzdo p.formalnej (zewnętrznej; idei w umyśle sprawcy), bądz do p.celowej.Wdziejach filozofii przewa\nie zawę\ano pojęcie p.do p.sprawczej; dokonano te\(głównie za sprawą D.Hume'a) krytyki tego pojęcia, proponując zastąpić je np.pojęciem (empirycznie obserwowalnego) realnego warunku lub poprzednika(jakiegoś następstwa).Według R.Ingardena p.to realne zdarzenie (lub fazaprocesu), które jest czynnym (działającym, (wy)twórczym") ostatecznym dopełniaczem" warunku wystarczającego zajścia jakiegoś (ró\nego od niego,lecz równoczesnego z nim, tzn.z p.) zdarzenia (fazy procesu).2) Na terenieprzyrodoznawstwa i filozofii przyrody: jeden z członów związku przyczynowego,rozmaicie pojmowanego; w tym ujęciu p.to niekiedy po prostu tyle, cowielokrotnie powtarzający się poprzednik takich samych zjawisk (następstw) lubwarunek wystarczający powstania czegoś, powiązany z tym czymś odpowiednimirelacjami czasowymi (poprzedzanie lub równoczesność) i przestrzennymi (np.zetknięcie)
[ Pobierz całość w formacie PDF ]